به گزارش سلامت نیوز باغستان سنتی قزوین که طی سال های اخیر دستخوش تحولات، دست اندازی ها و تخریب های بسیاری شده است طی 1500 سالی که از حیاتش می گذرد، همواره به یک حال نبوده است. گاهی رونق داشته و سرپا بوده و زمان هایی نیز به وقت جنگ ها و خشکسالی ها، روزگار دشواری را پشت سر گذارده است. با اینهمه اما باغستان همچنان یک اکوسیستم سرزنده و پایدار بر جا مانده است.

به گفته دکتر شکوه کرمانشاهانی موسس "انجمن توسعه شهر" قزوین، دلیل این ماندگاری را می توان در یک کلام "نظام حکمرانی مبتنی بر دانش بومی" و مدیریت سلسله شبکه ای باغستان عوان کرد.

او در گفت وگو با سلامت نیوز می گوید:« دلیل اصلی پایداری باغستان سنتی قزوین، این بوده که خودش، خودش را اداره می کرده است؛ مثلا مدیریت 4 رودخانه ای که در باغستان جاری بوده در دست خود جامعه محلی و باغبان ها بوده و حاکمیت به این موضوع ورود نمی کرده است.»

موسس انجمن حیات شهر که طی سال های اخیر برای در امان مانده باغستان از انواع تغییر کاربری ها و دست اندازی ها تلاش های زیادی کرده است تاکید می کند:« باغستان خود نظام حکمرانی مستقل داشته و دولت و حاکمیت به آن ورود نمی کرده است. هیچ سازمانی در این ارتباط دخالت نداشته و خود باغستان، خودش را با دانش بومی اداره می کرده است و حاکمیت قانون باغستان، بر اساس تجارب تاریخی اش به قوانین پیچیده رسیده است؛ به گونه ای که بر اساس عرف، باغستان را مدیریت می کردند؛ کمک می گرفتند؛ هزینه ها را مدیریت و تقسیم محصول می کردند.»

کرمانشاهانی با اشاره به گزارشی که از سوی یکی از باغداران تهیه شده است می گوید:« برای تک تک مسائل باغستان، روش و راه حل وجود داشته و سینه به سینه به نسل های امروزی رسیده است.»

او به نکته جالبی درباره مدیریت باغستان اشاره کرده و می گوید:« مدیران باغستان ها، لزوما صاحبان آنها نبوده اند؛ بلکه باغبان ها بودند که در بین خودشان یک نفر را به عنوان مدیر که "دخو" نامیده می شد انتخاب می کردند و دخوها که در هر محلی از باغستان انتخاب می شدند با مشورت و برنامه ریزی، مسائل باغستان را مدیریت می کردند و بقیه نیز تمکین می کردند.»

موسس "انجمن توسعه حیات شهر" قزوین در ادامه با بیان اینکه در گذشته، دخوها همه با هم به صورت شبکه ای در ارتباط بودند گفت:« هم ساختار فیزیکی و هم ساختار اجتماعی بر این ارتباط انطباق داشته است. چگونه ممکن است 1500 سال بتوان پهنه ای یکپارچه را که مالکان متعدد داشته که برخی از دنیا رفته اند و باغ به دست وراث افتاده یا فروخته شده، مدیریت کنی و بقیه تمکین کنند؟»

اما سوال اصلی کرمانشاهانی بر این اصل استوار است که چرا و چگونه چنین سیستم دیرپا و پایداری پس از 1500 سال مدیریت، به هم ریخت؟ آیا تنها مداخله توسعه بود یا مسائل و علل دیگری در میان است؟

او در پاسخ این سوال شرح می دهد که چگونه دولت ها با ورود به بحث آب و تولی گری مدیریت رودخانه ها باعث برهم ریختن این سیستم کارآمد شدند. کرمانشاهانی در توضیح این موضوع افزود:« اگرچه ورود دولت ها در این گونه مباحث، برای حفاظت از منافع ملی است اما اشکال کار در اینجاست که این روند بدون توجه به دانش بومی و اولویت های بومی اتفاق افتاد. دولت ها سیستم پایدار آب را نادیده گرفتند؛ نمونه اش پرداخت نشدن حقابه باغستان از سوی بوستان باراجین در منطقه است.»

کرمانشاهانی گفت:« ورود دولت به مدیریت باغستان، تبعاتی داشت؛ از جمله اینکه سیستم باغستان را به هم ریخت. مداخله حکومت ها در منابع و عرصه باغستان این رخداد را شکل داد. شهرداری و مدیران استانی برای باغستان تصمیم گرفتند؛ جاده عبود دادند و طرح اجرا کردند؛ این مسائل باعث شد سیستم مدیریت پایداری که سال ها باغستان را نگه داشته بود بهم بریزد.»

موسس "انجمن توسعه حیات شهر" قزوین با تاکید بر اینکه مهم تر از برهم ریختگی عرصه باغستان، برهم ریختگی مدیریت پایدار آن است گفت:« حالا برای حل آن نیز آمده اند و هر کدام می خواهند خود، متولی باشند. همه متولی هستند اما نمی توانند به سیستم درست برسند. ما یک مدل و نظام حکمرانی را به هم ریخته ایم و نظام جایگزین درستی هم نداریم.»

او افزود:« سخن ما این است که به طور قطع ما نمی توانیم به طور کامل به شرایط گذشته برگردیم؛ ولی دولت ها باید سیستم مدیریت پایدار و دانش بومی باغستان را به رسمیت شناخته و خودشان تسهیلگر شوند.»